Świat motyli w łódzkich witrażach: Współczesne realizacje w zabytkowej kamienicy

Rusałkę nieprzypadkowo określono mianem „pawik” – wielobarwne plamy na jej skrzydłach układają się w charakterystyczne oczka, podobne do tych na ogonie pawia. Dostrzegli to również Anglicy, nazywając owada „pawim motylem”. Jeszcze ciekawsza jest łacińska nazwa. „Aglais” to inaczej „Promienna” – jedna z trzech greckich Charyt, czyli rzymskich Gracji. Siostry symbolizowały zabawę, wdzięk i radość, patronowały sztukom, rzemiosłom i szczególnie urodziwej młodzieży. Io zaś to imię nimfy i kochanki Zeusa, na której srogo zemściła się jego żona, Hera. Choć nazwa tego całkiem sporego motyla (do 60 mm rozpiętości skrzydeł) wynika z jego urody, to tęczowe oczka wcale nie są zwykłą ozdobą. Przestraszona lub zaatakowana rusałka z głośnym szelestem rozkłada złożone przy spoczynku skrzydła – napastnik zostaje zaskoczony widokiem dużych, wpatrujących się w niego oczu. Nieraz taki wybieg ratuje motylowi życie.

Paź żeglarz wyróżnia się nie tylko bogatą, kontrastową kolorystyką, ale i charakterystycznymi „ogonkami” na końcach dolnych skrzydeł. To właśnie im zawdzięcza swoje angielskie imię – „swallow tail”, czyli dosłownie „jaskółczy ogon”. Gdyby tego było mało, jego łacińska nazwa również jest znacząca. Odwołuje się do dwóch postaci mitologii Grecji – Ifiklesa, brata i towarzysza wielu wypraw Heraklesa oraz Podalejriosa – uzdrowiciela, zalotnika Heleny, uczestnika wojny trojańskiej. Heros jest tu jak najbardziej na miejscu – w końcu paź to jeden z największych polskich motyli, o rozpiętości skrzydeł do 80 mm. Zwykle podziwiamy motyle za urodę ich skrzydeł, gdy osiągną już postać dorosłą. W wypadku pazia warto przyjrzeć się także gąsienicom i poczwarkom – od sztuki kamuflażu zależy przecież ich życie! Gąsienice, początkowo czarno-białe, następnie zielone, zmieniają z wiekiem kolor na musztardowy, upodabniając się do ptasich odchodów.

Samce zorzynków rzeżuchowców – jednego z najczęściej spotykanych polskich motyli – dają się zauważyć z dużej odległości, ze względu na charakterystyczną, jaskrawopomarańczową plamkę na skrzydle. Samice mają niemal biały wierzch skrzydeł, za to ich spodnią część – tak samo jak u samców – pokrywa wzór zbliżony do wojskowego moro. Nazwa gatunku jest nieprzypadkowa – zielono-niebieskie gąsienice zorzynków lubią żerować na rzeżusze, nie pogardzą też czosnaczkiem czy chrzanem. Gdy jednak muszą konkurować o pożywienie, często dochodzi między nimi do kanibalizmu. Co ciekawe, dorosłe motyle odżywiają się nektarem tych roślin, które jadły we wcześniejszej fazie życia. Poczwarki zorzynków to prawdziwi mistrzowie kamuflażu – zmieniają swoją barwę razem z porami roku, starając się w pełni upodobnić do kolorystyki rośliny, na której spędzą niemal rok. Przemiana trwa przez trzy pory roku, łącznie z zimą – dorosłe motyle można oglądać dopiero w połowie kwietnia.

Zieleńczyki należą do najmniejszych polskich motyli, o rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 25 mm. Są wyjątkowe – jako jedyny krajowy gatunek mają skrzydła w odcieniu morskiej zieleni, o pięknym metalicznym połysku. Ten kolor pokrywa jednak tylko spód skrzydeł, widoczny, gdy motyle siedzą bez ruchu; wierzch skrzydeł jest brązowy.

Poczwarki zieleńczyków są prawdziwymi zaklinaczkami mrówek. Wabią te niewielkie insekty za pomocą dźwięków podobnych do tykania zegarka, słyszalnych również dla ludzi. Następnie karmią mrówki słodką wydzieliną, podobną do spadzi. W efekcie zostają rozpoznane jako cenne znalezisko i zaniesione do jednego z najbezpieczniejszych miejsc owadziego świata – w głąb mrowiska. Niewiele istot zagrażających poczwarkom zieleńczyków będzie zdolnych pokonać pół miliona mrówczych ochroniarzy. Rozstanie może jednak być trudne – mrówki biorą często dorosłego motyla za intruza, więc zaraz po zrzuceniu poczwarkowego pancerza zieleńczyk musi salwować się ucieczką.

Modraszki, jak sama nazwa wskazuje, są niebieskimi motylami. Rozpiętość ich skrzydeł dochodzi do 30 mm, są więc raczej niewielkie. Na pierwszy rzut oka można odróżnić samicę od samca – panie modraszki mają na skrzydłach charakterystyczną czarną przepaskę i rząd drobnych kropek w tym kolorze.

Gąsienice modraszków są polifagami, a to oznacza, że nie wybrzydzają na stołówce natury – mogą żerować na rozmaitych roślinach. Jeśli mają wybór, najchętniej jedzą kwiaty i owoce, ale gdy okoliczności nie sprzyjają – mogą posilić się również liśćmi. Dostosowują swoje ubarwienie do menu – mogą być zielone, różowe, a nawet czerwone, jeśli tylko posilają się na takich kwiatach.

Zarówno gąsienice, jak i poczwarki modraszka nauczyły się współpracować z mrówkami. Armia tych drobnych insektów jest postrachem w świecie owadów, stąd lepiej mieć ją po swojej stronie. Motyle osiągają to produkując słodką substancję, za którą mrówki przepadają. Nic więc dziwnego, że na różne sposoby starają się chronić swoją żywą spiżarnię.

Czerwończyki fioletki zawdzięczają swoją nazwę charakterystycznemu, fioletowemu połyskowi na czarno-czekoladowych skrzydłach. Kolorystykę uzupełniają białe i pomarańczowe akcenty, czyniąc je jednymi z najpiękniejszych motyli występujących w Polsce. Mimo niewielkich rozmiarów (23-28 mm rozpiętości skrzydeł), czerwończyk fioletek wyróżnia się wojowniczym usposobienia – samce tego gatunku agresywnie bronią swojego terytorium, przepędzając z niego często nie tylko rywali własnego gatunku, ale i inne owady. Nie wahają się też przed zaczepieniem znacznie większych od siebie!

Samce i samice czerwończyka różnią się kolorami – co w świecie motyli nie jest niczym dziwnym. Mało kto wie jednak, że po barwach ich skrzydeł można poznać też czas narodzin motyla. Pokolenie wiosenne jest bardziej kolorowe, niż letnie. Wynika to z tzw. polifenizmu – mechanizmu pozwalającego na lepsze dostosowanie się do środowiska. W wypadku tych małych wojowników chodzi o lepszy kamuflaż.

Jednym z najbardziej unikalnych elementów naszej inwestycji przy ul. Wólczańskiej 4 jest czterościenny witraż, który stanowi prawdziwą perełkę artystyczną. Projekt, stworzony przez Panią Kamilę Bienię-Borowską z Pracowni Witrażowniczej BIENIART, przedstawia zachwycającą kompozycję motyli na tle lawendowej łąki, która ożywia zielony dziedziniec kamienicy.

Witraż przedstawia różnorodne polskie motyle, zarówno dzienne, jak i nocne. Można tu podziwiać takie okazy jak rusałka admirał, z jej charakterystycznymi pomarańczowo-czarnymi skrzydłami, rusałka pawik, znana z imponujących „oczek” na skrzydłach, paź żeglarz, którego barwy nawiązują do morza, oraz zorzynek rzeżuchowiec, bielinek kapustnik, latolistek cytrynek, polowiec szachownica i strzępotek ruczajnik.

Motywy te są artystycznie osadzone w lawendowej łące, której wyraziste kolory i detale dodają kompozycji głębi i życia. Wysmukłe kwiatostany lawendy doskonale uzupełniają całość, podkreślając wertykalne linie i tworząc harmonijną całość z motylami.

Witraż nie tylko pięknie dopełnia przestrzeń dziedzińca, ale również odwołuje się do tradycji witrażowej i współczesnej sztuki. Jest to jedyna w swoim rodzaju dekoracja, która łączy lokalne dziedzictwo z nowoczesną estetyką, czyniąc ją bezprecedensowym dziełem w skali miasta i być może nawet kraju. Jesteśmy dumni, że mogliśmy wspierać talent lokalnych twórców, wzbogacając naszą inwestycję o tak wyjątkowe przedsięwzięcie.